Historijski Muzej Bosne i Hercegovine osnovan je 13. novembra 1945. godine Zakonom o osnivanju muzeja narodnog oslobođenja u Sarajevu koji je donijelo tadašnje Predsjedništvo narodne skupštine Bosne i Hercegovine kao zemaljska ustanova pod neposrednim nadzorom Ministarstva prosvjete "Narodne vlade Bosne i Hercegovine“. Tada je bio smješten u Narodnoj biblioteci u Vijećnici, Od 1963. godine. Muzej je smješten u namjenski napravljenu zgradu na Marin Dvoru u kojoj se i danas nalazi. Do danas Muzej je više puta mijenjao ime i širio svoju djelatnost, te hronološki proširivao granice istraživačkog i prikupljačkog rada prema prošlosti i sadašnjosti. Muzej je 1949. godine dobio naziv "Muzej narodne revolucije Bosne i Hercegovine", 1967. godine Muzej revolucije Bosne i Hercegovine i konačno, Zakonom o muzejskoj djelatnosti, usvojenim u junu 1993. godine dobija današnji naziv "Historijski muzej Bosne i Hercegovine". Najvažnija odrednica fizionomije ustrojstva Muzeja proizilazi iz tematike strukture i koncepcije muzeja historijskog tipa sa naglašenim edukativnim karakterom.

ematska struktura Muzeja, kao centralne institucije za proučavanje i muzeološko prikazivanje historije Bosne i Hercegovine obuhvata vrijeme od dolaska Slavena na Balkansko poluostrvo, stvaranje prvih srednjovjekovnih južnoslavenskih država, a posebno srednjovjekovne Bosanske države (Bosna kao banovina i Bosna kao kraljevina), Bosne i Hercegovine pod Osmanskom upravom, (1463-1878.) te period Austro - ugarske uprave 1878 -1918. godine, zatim Bosna i Hercegovina od 1918. do 1945. godine, te Bosna i Hercegovina od 1945. do 1990. godine, a posebna oblast istraživanja i prezentacije je period Bosna i Hercegovina od 1990. godine do danas. U skladu sa Zakonom o muzejskoj djelatnosti, Muzej ostvaruje svoju osnovnu društvenu i kulturološku funkciju tako što istražuje i prikuplja muzejski materijal koji se odnosi na sve periode historije Bosne i Hercegovine. Prikupljeni materijal stručno obrađuje i sistematizira u svojim zbirkama, priređuje stalne, tematske i pokretne izložbe, izdaje stručne, naučne, naučno - popularne publikacije, kataloge i sl., sarađuje sa srodnim i drugim muzejima u zemlji i svijetu. Muzej vrši obrazovno - vaspitnu ulogu u opštem kulturnom uzdizanju djece, omladine i odraslih. Historijski muzej BiH obavlja matične poslove u oblasti historije.

Istraživačkim i prikupljačkim radom, što je permanentna aktivnost od osnivanja Muzeja, stvoren je fond od oko 400.000 muzejskih predmeta, dokumenata, fotografija, umjetničkih djela od različite vrijednosti za historiju Bosne i Hercegovine, od kojih su veliki broj rariteti. Ovaj muzejski materijal razvrstan je u šest muzejskih zbirki: zbirka arhivske građe, zbirka fotografija, zbirka trodimenzionalnih predmeta, zbirka umjetničkih djela, stručna biblioteka i dokumentacioni centar. Sve zbirke Muzeja su dostupne naučnim, kulturnim i javnim radnicima, studentima i učenicima iz zemlje i svijeta, sredstvima javnog informisanja, koji su ih intezivno i koristili. Radeći na proučavanju teorije i prakse muzejske struke, Muzej je dao veliki doprinos razvoju muzeologije kao naučne discipline u BiH. Časopis “Zbornik radova“ Historijskog muzeja Bosne i Hercegovine je bila jedina stručna publikacija u BiH sa prilozima iz teorije i prakse muzejske djelatnosti. Tako je do rata direktnim radom i stručnim nadzorom ovog Muzeja izgrađena cijela mreža muzeja novije historije na prostoru cijele Bosne i Hercegovine. U proteklih 60 godina postojanja i rada ovaj Muzej je realizovao 125 tematskih izložbi, 3 stalne muzejske postavke i veliki broj stalnih muzejskih postavki memorijalnih muzeja. Danas Muzej radi u veoma teškim materijalnim uslovima, a pogotovo kadrovskim. Ovo je jedini Muzej koji tretira kompletnu historiju Bosne i Hercegovine od njenog prvog spominjanja u historijskim izvorima (949. godine Konstantin Porfirogenit. “De administrando imperio“) do danas. Trenutno su u Muzeju postavljene dvije stalne tematske izložbe: “Bosna i Hercegovina kroz stoljeća“ i “Opkoljeno Sarajevo“.